Bir kişinin üçüncü kişilerdeki alacaklarını güvence altına almak amacıyla yaptırdığı sigortaya alacak sigortası adı verilir.
Alacak sigortası borcun ödenmemesi tehlikesine karşı sigorta güvencesi sağlar. Buna göre borçlunun ölmesi, iflas etmesi, işsiz kalması veya iş göremez duruma gelmesi gibi hallerde bu sigorta devreye girer, bakiye kredi borcu sigorta şirketi tarafından karşılanır. Bu yönüyle alacak sigortalarında hem alacaklı hem de borçlu korunmuş olur.
Alacak sigortaları doğrudan alacaklı tarafından yaptırılabileceği gibi borçlu tarafından alacaklının lehtar gösterilmesi suretiyle de yapılabilir.
Uygulamada karşılaşılan alacak sigortası türlerinden birisi de kredi sigortalarıdır.
Kredi sigortası, alacaklının belirli bir kişideki alacağının; borçlunun iflası, konkordato ilan etmesi, ölümü, ortadan kaybolması vb. nedenlerle ödenmemesi tehlikesine karşı yapılan bir sigortadır. Kredi sigortası genel şartları 01.02.2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Kredi sigortaları kapsama alanına göre ihracat kredi sigortası ve yurtiçi kredi sigortası olmak üzere ikiye ayrılır:
İhracat kredi sigortası, ihracatçı konumundaki sigortalının yaptığı ihracat bedelini borçlunun iflası, konkordato ilan etmesi, ölümü, ortadan kaybolması vb. nedenlerle kısmen veya tamamen alamamasından kaynaklanan maddi zaralar teminat altına alan bir sigortadır. Bu sigorta sayesinde ihracat yapan şirketler (poliçe şartları dahilinde) yurtdışı satışlardan kaynaklanan alacaklarını güvence altına alarak risklerini kontrol etmekte ve ihracat hacimlerini artırmak için uygun ortama kavuşmaktadır.
İhracat Kredi Sigortası Genel Şartlarına göre, bu sigorta ile kredili ihracat işlemlerinde aşağıdaki hallerden birine bağlı olarak ihracatçı konumundaki sigortalının yaptığı ihracat bedelini kısmen veya tamamen alamamasından kaynaklanan maddi zararlar teminat altına alınır:
-Alıcının iflas etmesi,
-Alıcının tüzel kişi olması halinde borçlarını ödeyememesi nedeniyle hakkında tasfiye kararı alınması,
-Alıcının borçlarının ödenmesi ile ilgili olarak bir mahkeme veya yetkili bir resmi merci tarafından tüm alacaklıları bağlayan kısıtlayıcı bir karar alınması,
-Alıcı hakkında yapılan icra takibinin sonuçsuz kalması,
- Alıcının borç ödemede acze düşmesinin belgelenmesi veya bu durumun sigortacı tarafından kabul edilecek başka bir şekilde kanıtlanması,
-Alıcının borçları ile ilgili konkordato ilan etmesi ve hukuki olarak yukarıda belirtilen durumlara eşdeğer görülen diğer haller.
İhracat kredi sigortası, sigortalının muhtelif alıcılarla yaptığı sözleşmelere göre faturalandırılan ve bedeli özel şartlarda belirlenen süre içinde ödenmesi kararlaştırılan mal ve hizmet satışlarına uygulanır. Sigortalı ile alıcılar arasında imzalanan ve içeriği genel şartlarda tanımlanan satış sözleşmelerine göre yapılan tüm satışların sigorta kapsamında bulunması esastır.
İhracat kredi sigortasıyla teminat altına alınan alıcılar, onaylanmış alıcılar ve onaylanmamış alıcılar olmak üzere ikiye ayrılır:
- Onaylanmış Alıcılar:
Sigorta teminatı, sigortacının yazılı olarak onayladığı alıcılarla sigortalının yaptığı satış sözleşmelerinden doğan alacakları için geçerlidir. Sigortalı tarafından yapılan talebin kabulü halinde sigortacı, bir kredi limit formu ile söz konusu alıcı için tahsis ettiği kredi limitini bildirir. Teminatın şartları ve sigortacı tarafından alınması talep edilen önlemler bu formda belirtilir. Alıcıların onaylanması halinde teminat, sigortalının ilgili alıcı için yaptığı kredi limiti başvurusunun sigortacı tarafından alındığı tarih itibariyle veya bu tarihten sonra yapılan sevkiyatlarla ilgili olarak ortaya çıkan kredi rizikoları için geçerli olur.
b)Onaylanmamış Alıcılar:
Sigorta özel şartlarında gösterilmek koşuluyla sigorta teminatı, sigortacının henüz ön onayını vermemiş olduğu alıcılara yapılan satışları da kapsayabilir. Ancak bunun için sigortacının alıcı için yapılan onay başvurusunu daha önce reddetmemiş ve bundan önce alıcı ile yapılan alışverişlerde her bir teslimat için ödemenin zamanında yapılmış olması şarttır.
Teminat Dışında Kalan Haller:
Aşağıdaki nedenlerden birine bağlı olarak doğrudan veya dolaylı şekilde ihracat bedellerinin transferini engelleyen veya geciktiren haller sigorta teminatı dışındadır:
-Herhangi bir nükleer yakıttan veya nükleer yakıtın yanması sonucu nükleer atıklardan veya bunlara atfedilen sebeplerden meydana gelen iyonlayıcı radyasyonlar veya radyo aktivite bulaşmaları ve bunların gerektirdiği inzibati ve askeri tedbirler,
-Deprem, yanardağ püskürmesi, deniz depremi, meddücezir, sel ve su baskını, yer kayması gibi doğal afetler,
-Bedeli teslimden önce ödenen veya sigortalının ülkesindeki bir banka tarafından gayrikabilirücu vesaik karşılığı akreditif verilmek suretiyle teyit edilen satışlar,
-Sigortalının, vekilinin, yardımcılarının veya sigortalı adına hareket eden herhangi bir kişinin satış sözleşmesi hükümlerini yerine getirmemesi ihmali, hatası, suiistimali veya satış bedelini tahsil eden herhangi bir bankanın iflası, ihmali veya hatası,
-Alıcının acentesinin veya mal bedelini tahsil eden bankanın ödeme gücünü kaybetmesi veya ödemeden kaçınması sebebiyle mal bedelinin ödenmemesi,
-İhracatçı veya alıcının ihracat ve ithalat rejimi hükümlerini gereği gibi yerine getirememesi sebebiyle ortaya çıkan zarar,
-Malın evsafına ve durumuna veya ihracat anlaşması hükümlerine ilişkin olarak ihracatçı ile alıcı arasında ihtilaf çıkması,
-Mal veya hizmet mübadeleleri, mal veya hizmet karşılığı satışlar,
-3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda belirtilen terör eylemleri ve bu eylemlerden doğan sabotaj sonucunda oluşan veya bu eylemleri önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler sonucu meydana gelen biyolojik ve/veya kimyasal kirlenme, bulaşma veya zehirlenmeler nedeniyle oluşacak bütün zararlar.
İhracat kredi sigortasında sigortacının ödemekle yükümlü olduğu sigorta tazminatı, sigorta ettirenin borçludan tahsil edemediği alacak tutarı kadardır. Alacaklı, borçludan alacağının bir kısmını tahsil etmişse bu kısım sigorta tazminatından düşülür. Zararın hesaplanmasında; satış sözleşmesine göre vadesi geldiği halde ödenmemiş (muaccel) borç miktarı, alıcının neden olduğu ek giderler ve yasal giderlerin sigortacının onayıyla sigortalı tarafından yapılan kısmı dikkate alınır.
Sigorta tazminatının talep edilmesi, teminat kapsamındaki bir olay sonucunda rizikonun gerçekleşmesine rağmen ödeme yapılmaması üzerine, sigortalı, 120 gün (alıcının iflası halinde 30 gün) içinde sigortacıdan müdahale talebinde bulunmak zorundadır. Müdahale talebini alan sigortacı, sigortalıdan aldığı vekaletle alacağın tahsili için girişimlerde bulunur. Bu amaçla sigortacı, öncelikle diyalog yolu ile fatura tutarını tahsile çalışır ve alıcıya ödeme yapması için son kez 7 günlük süre verir. Bu sürenin geçmesine rağmen ödeme yapılmamış ise alıcının ülkesindeki hukuk büroları vasıtası ile alıcı aleyhinde dava açılır. Bu davanın sonuçlanması ve sonucunda alıcının ödeme yapması, müdahale talebinden itibaren 5 ay geçmesine rağmen gerçekleşmemiş ise sigortacı dava neticesini beklemeden ilgili fatura tutarının %90 lık kısmını hasar olarak öder. Dava sonuçlanıp alıcıdan faturanın tamamı sigortacı tarafından tahsil edildiği takdirde kalan %10 sigortalıya ödenir.
2) Yurtiçi Kredi Sigortası:
Yurtiçi kredi sigortası, satıcı konumundaki sigortalıları, Türkiye sınırları içinde yaptığı kredili satış işlemlerinde alıcılar tarafından borçlarını ödeyememe riskine karşı güvence altına alan sigortadır. Bu sigorta ile sigortalılar, yurt içindeki alıcıların iflas etmesi ya da poliçede belirtilen şartlarda borçlarını ödeyememesi riskine karşı teminat alınırlar.
Buna göre sigorta sözleşmesi ile kararlaştırılan kredili satış ve kredili hizmet işlemlerinde alıcının;
-İflas etmesi,
-Tüzel kişi olması halinde, borçlarını ödeyememesi nedeniyle hakkında tasfiye kararı alınması,
-Borçlarının ödenmesi ile ilgili olarak bir mahkeme veya yetkili bir resmi merci tarafından tüm alacaklıları bağlayan kısıtlayıcı bir karar alınması,
-Borç ödemede acze düşmesinin belgelenmesi veya bu durumun sigortacı tarafından kabul edilecek başka bir şekilde kanıtlanması suretiyle yapılan icra takibinin sonuçsuz kalması,
-Borçları ile ilgili konkordato ilan etmesi ve hukuki olarak yukarıda belirtilen durumlara eşdeğer görülen diğer haller sonucu satıcı konumundaki sigortalının Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yaptığı satışların bedelini kısmen veya tamamen alamaması nedeniyle uğrayacağı maddi zararlar,
-Ayrıca sözleşme olması şartı ile yukarıda sayılan hallerin dışında alcının sözleşmede kararlaştırılan şartlarla mal veya hizmet bedelinin ödememesi (temerrüt) hali teminat altına alınmıştır.
Bu tür sigortalarda rizikonun gerçekleşmiş sayılabilmesi için borçlunun aciz durumuna düşmüş olması yeterli değildir; ayrıca alacaklının borçluya karşı icra takibinde bulunduğu halde alacağını tahsil edememiş olması da gerekir. Alacaklı zaten sigorta var düşüncesiyle borçluyu takipten vazgeçemez, alacağı tahsil etmek için tüm yasal işlemleri yapmalıdır. Buna rağmen alacağın tahsil edilememesi halinde sigorta güvencesi devreye girecektir. Hiç kuşkusuz taraflar sözleşme ile bu durumun aksini kararlaştırabilirler. Sigortacı alacaklıya yaptığı ödeme nispetinde onun haklarına sahip olur ve alacağını borçludan tahsil olanağına kavuşur. Bu kapsamda sigortacı borçluya karşı her türlü dava veya takip açabilir, mevcut dava ve takipleri kanuni halef sıfatıyla devam ettirebilir.
