Uygulamada karşılaşılan alacak sigortası türlerinden birisi de mevduat sigortasıdır.
Mevduat sigortası, tasarruf sahipleri tarafından bankalara yatırılan bankalara yatırılan mevduatın geri ödenmesini güvence altına almak amacıyla oluşturulan bir sigorta sistemidir.
Mevduat sigortası sistemi, tasarruf sahiplerine mevduatının her halükarda geri ödeneceği hususunda bir güvence sağlayarak özellikle finansal panikler sonucunda bankacılık sisteminin çökmesini engellemeyi amaçlamaktadır.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun 63. maddesine göre, kredi kuruluşları nezdindeki tasarruf mevduatı ve gerçek kişilere ait katılım fonları, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından sigorta edilir. Böylece mevduat sigortası faaliyeti devlet güvencesi altında yürütülmektedir. Mevduat sigortası, mevduat sahibi ile TMSF arasında yapılan bir sözleşmeye dayanmaz. Kanun gereği mevduat hesabının açılmasıyla birlikte otomatik olarak kendiliğinden sigorta da yapılmış olur. Sigorta primlerini ödeme yükümlülüğü mevduat sahiplerine ait olmayıp bankalar tarafından yerine getirilir. Buna göre bankalar topladıklar tasarruf mevduatının belirli bir oranı üzerinden hesaplanan sigorta primini TMSF'ye ödemek zorundadır. TMSF, şartların oluşması halinde, mevduat sahiplerine sigorta teminatı kapsamında ödeme yapmakta ve böylece mevduat sahipleri sınırlı da olsa mevduat sigortasıyla sağlanan korumadan yararlanmaktadır.
Mevduat sigortası mevduat sahiplerine sınırlı koruma sağlar. Öncelikle bütün mevduat sahipleri değil gerçek kişilere ait mevduat hesapları, bunlar içinden de tasarruf mevduatı niteliği taşıyan mevduat bakımından sigorta teminatı sağlanmıştır.
Mevduat sahiplerine Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu aracılığıyla sağlanan bu güvencenin gerçek anlamda bir sigorta ilişkisi doğurup doğurmadığı tartışılabilir. TTK m.1453 uyarınca rizikonun gerçekleşmesinde menfaati bulunanlar bu menfaatlerini sigorta ettirebilirler. Dolayısıyla borçlunun borcunu ödememesi riskine karşı alacaklı tarafından sigorta sözleşmesi yapılması mümkündür. Buna göre alacaklı bir sigorta şirketiyle anlaşarak ödeyeceği prim karşılığında belirli alacaklarının ödenmemesi riskini devretmekte ve borçlunun ödemeden aczi halinde sigortacıdan tazminat almaya hak kazanmaktadır. Mevduat sigortasında da benzer bir durum söz konusudur. Müşteriler tarafından bankaya yatırılan mevduattan kaynaklanan alacak hakkı, borçlunun (bankanın) ödeyememe riskine karşı TMSF tarafından sigorta edilmekte ve bankanın taahhütlerini yerine getiremediğinin tespiti üzerine fona devri sonucunda sigortaya tabi mevduat ödenmektedir. Bankacılık Kanunu, açık bir şekilde mevduatın "sigorta" edileceğini öngördüğü gibi bankalara sigorta primi ödeme yükümlülüğü de getirmiştir. Bu açıdan mevduat sigortası bir tür zorunlu sigorta olarak kabul edilebilir.
Sigorta ilişkisindeki taraflar dikkate alınarak mevduat sigortası açısından bankanın sigorta ettiren, TMSF'nin sigortacı, mevduat sahibinin sigorta lehtarı olduğu söylenebilir. Banka ile TMSF arasındaki sigorta ilişkisi, kanun gereği kendiliğinden (mevduat hesabının açılmasıyla) kurulmaktadır. Bankanın prim borcunu ödememesinin yaptırımı, bankanın gecikme zammı ödemesidir, yoksa TMSF'nin sözleşmeyi feshetme olanağı yoktur. TMSF, prim borcunun ödenip ödenmediğine bakılmaksızın sigorta limiti kapsamındaki mevduatı, Bank K. 63/VI uyarınca mevduat sahiplerine ödemekle mükelleftir.
Mevduat sigortası da diğer zorunlu sigorta türlerinde olduğu gibi "başkası adına sigorta" niteliği taşımaktadır. Buna göre, sigorta banka tarafından mevduat sahipleri lehine olarak yapılmakta ve bankanın taahhütlerini yerine getirememesi üzerine gerçekleşen riske bağlı olarak sigortacı konumundaki TMSF tarafından mevduat sahiplerinin uğradığı zararın bir kısmı tazminat olarak karşılanmaktadır.
Sigorta Teminatının Kapsamı:
Mevduat sigortası, bankalardaki bütün mevduatı güvence altına almaz. Bankacılık Kanunu'nun 64. maddesine göre aşağıda sayılan tasarruf mevduatı ve katılım fonları sigortaya tabi değildir:
-İlgili kredi kuruluşunun hakim ortakları ile bunların ana, baba, eş ve velayet altındaki çocuklarına ait mevduat ve katılım fonu ile diğer hesaplar,
-İlgili kredi kuruluşunun yönetim veya müdürler kurulu başkan ve üyeleri, genel müdür ve yardımcıları ile bunların ana, baba, eş ve velayet altındaki çocuklarına ait mevduat ve katılım fonu ile diğer hesaplar,
-Türk Ceza Kanunu'nun 282. maddesindeki suçtan kaynaklanan malvarlığı değerleri kapsamına giren mevduat ve katılım fonu ile diğer hesaplar,
-Kurul tarafından belirlenen diğer mevduat, katılım fonu ve hesaplar.
Teminat Altına Alınan Rizikolar:
Mevduat sahibine, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonundan mevduat sigortası kapsamında ödeme yapılabilmesi için, riskin gerçekleşmesi gerekir. Mevduat sigortası ile güvence altına alınan tek risk vardır: Bankanın "bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul izninin kaldırılması". Bankaya yönelik olarak BDDK tarafından alınan diğer tedbirlerden dolayı mevduat sahibinin Fondan herhangi bir talepte bulunması mümkün değildir. Banka ile mevduat sahibi arasındaki uyuşmazlıklardan dolayı ödeme yapılmaması halinde de Fona başvurma olanağı bulunmamaktadır. Dolayısıyla, mevduat sigortası kapsamında ödeme yapılması, bankanın bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul izninin kaldırılması halinde söz konusu olacaktır.
